กฎหมายไม่ยุติธรรม กฎหมายไม่จัดการกับคนไม่ดี

โดย รศ.ดร.กำชัย จงจักรพันธ์

 

        มีคำกล่าวหรือคำถามที่เรามักได้ยินได้ฟังกันอยู่เสมอเมื่อมีปัญหาเรื่องใด เรื่องหนึ่งเกิดขึ้น และมีประเด็นเกี่ยวข้องกับกฎหมาย คือ “ทำไมกฎหมายถึงไม่ดี ไม่ยุติธรรม?1 ทำไมกฎหมายใช้จัดการคนเลวไม่ได้ ? บางครั้งยิ่งไปกว่านั้น คนดีแต่กฎหมายเล่นงาน ?
         บทความนี้มุ่งประสงค์ที่จะทำความเข้าใจต่อคำถามหรือปัญหาดังกล่าว

กฎหมายคืออะไร : กฎหมายเป็นกติกาที่ทำให้สังคมอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข
           กฎหมายคืออะไรนั้น สามารถให้คำตอบได้หลากหลายแล้วแต่จุดเน้นที่แตกต่างกันไป2 เพื่อความเข้าใจปัญหาหรือคำถามดังกล่าว ในแง่มุมหนึ่งกฎหมายเป็นกติกาที่ทำให้สังคมอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข เช่น
         กฎหมายอาญาบัญญัติห้ามไม่ให้ทำร้ายร่างกายคนอื่น ไม่ให้ลักทรัพย์ ไม่ให้ด่าทอกัน3 ไม่ใช้กำลังแก้แค้นกันเอง กฎหมายจราจรทางบกบัญญัติห้ามขับรถฝ่าไฟแดง ให้ขับรถชิดซ้าย4 ไม่ขับรถไปพูดโทรศัพท์ไปโดยไม่มีอุปกรณ์ช่วยฟัง5 ฯลฯ กฎหมายเหล่านี้ช่วยทำให้คนในสังคมอยู่ร่วมกันได้อย่างปกติสุข หากปราศจากกฎหมายเหล่านี้ความวุ่นวายโกลาหล ความไม่สงบเรียบร้อยจะเกิดขึ้นและนำไปสู่ความจลาจลในที่สุด


กฎหมายเป็นเครื่องมือที่ทำให้ประเทศมีความเจริญ มีประสิทธิภาพ
         ในอีกบริบทหนึ่ง กฎหมายเป็นเครื่องมือที่ใช้ในการบริหารประเทศทำให้ประเทศมีความเจริญก้าว หน้า มีประสิทธิภาพ มีระบบต่าง ๆ ที่ดี เช่น
         กฎหมายรัฐธรรมนูญบัญญัติให้มีคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่ง ชาติ (ป.ป.ช.) เพื่อป้องกันและปราบปรามการทุจริต6 บัญญัติให้มีศาลปกครองแยกต่างหากจากศาลยุติธรรม7 เพื่อจะทำให้ระบบอำนวยความยุติธรรมทางปกครองดีขึ้น บัญญัติให้มีคณะกรรมการการเลือกตั้ง (ก.ก.ต.) ขึ้นมาโดยเฉพาะ8 โดยเชื่อว่าจะทำให้ได้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรที่ดีและรัฐบาลที่ดี บัญญัติให้สมาชิกวุฒิสภามาจากการเลือกตั้งและสรรหาผสมกัน9 โดยเชื่อว่าจะทำให้ระบบการควบคุมตรวจสอบและการออกกฎหมายดีขึ้น มีประสิทธิภาพมากขึ้น หรือกฎหมายภาษีอากรกำหนดให้ผู้มีรายได้มีหน้าที่ต้องเสียภาษี ผู้ใดมีรายได้มากก็ควรต้องเสียภาษีมากกว่าผู้มีรายได้น้อย ในบางกรณีแม้จะมีรายได้แต่ก็ให้ยกเว้นหรือลดหย่อนไม่ต้องเสียภาษีเพราะรัฐ ต้องการกระตุ้นให้มีกิจกรรมในเรื่องนั้น ๆ ให้มากขึ้น อาทิ รัฐกำหนดให้ผู้ที่เลี้ยงดูบิดามารดาได้รับหักค่าลดหย่อนเพื่อสนับสนุนส่ง เสริมผู้ที่กตัญญูกตเวทีต่อบิดามารดา10 ฯลฯ

กฎหมายมีจุดหมายปลายทางอยู่ที่ความถูกต้องและความยุติธรรม
         ไม่ว่าจะพิจารณาในแง่ที่ว่ากฎหมายเป็นกติกาที่ช่วยทำให้คนในสังคมได้อยู่ ร่วมกันอย่างปกติสุข หรือเป็นเครื่องมือที่ทำให้ประเทศมีประสิทธิภาพมีความเจริญก้าวหน้า จุดมุ่งหมายในที่สุดก็ต้องอยู่บนหลักของความถูกต้องและความยุติธรรม
          กฎหมายต้องมีขึ้นเพื่ออำนวยความยุติธรรมเสมอ ดังนั้นกฎหมายที่บัญญัติขึ้นจึงต้องยุติธรรม ความยุติธรรมคืออะไร ? ความยุติธรรมคือความเที่ยงธรรม ความชอบธรรม และความชอบด้วยเหตุผล11 หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง ความยุติธรรมคือสิ่งที่บุคคลซึ่งมีเหตุมีผลและมีความรู้สึกผิดชอบเห็นว่า เป็นสิ่งที่ถูกต้องชอบธรรม12
         ความถูกต้องและความยุติธรรมเป็นสภาพนามธรรมที่บางครั้งไม่ใช่เรื่องง่ายที่ คนทุกคนทุกหมู่เหล่าจะพิจารณาเห็นถูกต้องตรงกันทั้งหมด13 ในแต่ละเรื่องแต่ละบุคคลก็อาจจะเห็นว่าสิ่งที่เป็นความถูกต้องและยุติธรรม แตกต่างกันไป ทั้งนี้เพราะบุคคลแต่ละคนมีเหตุมีผลและมีความรู้สึกผิดชอบไม่เสมอกัน
         ดังนั้นความถูกต้องและความยุติธรรมจึงต้องเป็นความถูกต้องและความยุติธรรม ตามกฎหมายที่ได้บัญญัติขึ้น ไม่ใช่ความถูกต้องหรือความยุติธรรมตามความเห็นของคนใดคนหนึ่ง

            โดยเหตุนี้กฎหมายจึงต้องออกโดยรัฐสภาซึ่งถือว่าเป็นผู้แทนของปวงชนโดยชอบ ธรรม แต่ก็ไม่ใช่ว่ารัฐสภาจะออกฎหมายมีเนื้อหาสาระอย่างไรก็ได้ จะออกกฎหมายให้ผู้ชายกลายเป็นผู้หญิงไม่ได้ การปกครองโดยกฎหมาย ไม่ใช่ Rule by law แต่เป็น Rule of law กฎหมายที่รัฐสภาออกจึงต้องอยู่ภายใต้หลัก “นิติธรรม” ซึ่งเป็นหลักของกฎหมายที่ให้หลักประกันว่ากฎหมายจะมีความยุติธรรม14 เช่น จะออกกฎหมายที่มุ่งใช้บังคับย้อนหลังเพื่อลงโทษบุคคลใดบุคคลหนึ่งโดยเฉพาะ เจาะจงไม่ได้ ออกกฎหมายรองรับการกระทำของบุคคลใดบุคคลหนึ่งหรือกลุ่มบุคคลใดบุคคลหนึ่งที่ กระทำในอดีตและจะกระทำในอนาคตเป็นการทั่วไปว่าไม่เป็นการผิดกฎหมายไม่ได้
         อย่างไรก็ตาม ถ้ากฎหมายที่รัฐสภาตราออกมาแล้วไม่ดี ไม่ช่วยทำให้สังคมสงบสุข ไม่ช่วยทำให้ประเทศชาติมีประสิทธิภาพ มีความเจริญมากขึ้น ไม่ช่วยทำให้เกิดความถูกต้องและความยุติธรรมก็ต้องแก้ไขที่รัฐสภาด้วยการ แก้ไขปรับปรุงหรือบัญญัติกฎหมายให้ดีขึ้น15

กฎหมายใช้บังคับกับทุกคนเสมอหน้ากัน
    กฎหมายที่มีไว้เพื่อลงโทษผู้กระทำความผิด ถ้ามีการกระทำหนึ่งเกิดขึ้นและเมื่อพิจารณาตามกฎหมายแล้วเป็นความผิด นักกฎหมายจักต้องวินิจฉัยว่าเป็นความผิด โดยไม่ต้องพิจารณาว่าผู้กระทำผิดเป็นใคร จะร่ำรวยหรือยากจน จะนับถือศาสนาพุทธหรือศาสนาอื่น จะผิวขาวผิวดำหรือผิวเหลือง และไม่ว่าจะเป็นคนดีหรือคนเลว กฎหมายใช้บังคับกับทุกคนโดยเสมอภาค16 ในทางตรงกันข้ามถ้ามีการกระทำหนึ่งเกิดขึ้นและเมื่อพิจารณาตามกฎหมายแล้วไม่ เป็นความผิด นักกฎหมายก็ต้องวินิจฉัยว่าการกระทำนั้นไม่เป็นความผิดไม่ว่าผู้กระทำจะเป็น คนประเภทใด จะเป็นคนดีหรือคนเลว

กฎหมายไม่ใส่ใจกับความดี ความเลว ?
        กฎหมายมีจุดหมายปลายทางที่ความถูกต้องและความยุติธรรม ความดีย่อมเป็นความถูกต้อง แต่ไม่ได้หมายความว่า ถ้าเป็นคนดีแล้วจะกระทำผิดไม่ได้ ถ้าเป็นคนเลวแล้วจะไม่มีทางทำถูกต้องเลย
    สมมติว่าเป็นคนดีร้อยเปอร์เซ็นต์ ถ้าบังเอิญทำผิด ถ้าบังเอิญยั้งใจไม่ได้ ใช้กำลังทำร้ายร่างกายคนอื่น (ซึ่งเป็นคนเลว) คนดีถ้าตกอยู่ในสถานการณ์คับขันลักขโมยนมหนึ่งกระป๋องเพื่อไปเลี้ยงบุตรที่ กำลังจะอดตาย คนดีที่บังเอิญไม่รอบคอบ พลั้งเผลอประมาทขับรถชนคนตาย คนดีที่อาจไม่ได้ดูในรายละเอียดได้กระทำผิดกฎหมายเทคนิคต่าง ๆ คนดีในทุกสถานการณ์นี้ได้กระทำสิ่งที่ผิดกฎหมาย นักกฎหมายต้องวินิจฉัยว่าผิด ในทางตรงกันข้ามคนเลวที่กระทำอย่างใดอย่างหนึ่งที่กฎหมายเรื่องนั้น ๆ ไม่ได้บัญญัติว่าเป็นความผิด ก็คือไม่ผิด นักกฎหมายไม่พึงทำลายหลักกฎหมายเพียงเพราะต้องการผลเฉพาะหน้า เพราะการทำลายหลักกฎหมายคือการทำลายความยุติธรรม ซึ่งจะส่งผลร้ายต่อสังคมในระยะยาว
    ความดี ความเลวของบุคคลนั้นไม่ใช่สิ่งที่จะสามารถเปลี่ยนผิดให้เป็นถูกหรือทำถูกให้ เป็นผิดได้ แต่ความดี ความเลวของบุคคลนั้นเป็นเรื่องที่กฎหมายจะพิจารณาในชั้นถัดไป อาทิศาลสามารถใช้ดุลพินิจรอการกำหนดโทษ รอการลงโทษ หรือแม้กระทั่งลงโทษในสถานเบาหรือหนักได้โดยชอบด้วยกฎหมาย17

ความส่งท้าย
         การปกครองโดยกฎหมายเป็นการปกครองที่มุ่งไปสู่ความสงบสุขเรียบร้อยของสังคม ความเจริญก้าวหน้า ความมีประสิทธิภาพของประเทศชาติโดยมีความถูกต้องและความยุติธรรมเป็นจุดหมาย ปลายทาง
    อย่างไรก็ตามความยุติธรรมตามกฎหมายอาจมีข้อบกพร่องตั้งแต่ชั้นรัฐสภาในขั้น ตอนการออกกฎหมาย เพราะมนุษย์เป็นผู้บัญญัติกฎหมาย ถ้ามนุษย์ผู้นั้นเป็นผู้ไม่มีความรู้ ขาดประสบการณ์ เร่งรีบ ไม่รอบคอบ หรือแม้กระทั่งเป็นคนไม่ดี กฎหมายก็อาจบิดเบี้ยว บกพร่อง ไม่มีประสิทธิภาพ ไม่ถูกต้อง ไม่ยุติธรรมได้
    ความยุติธรรมตามกฎหมายอาจมีข้อบกพร่องในชั้นกระบวนการยุติธรรมในขั้นตอนของ การบังคับใช้กฎหมายที่ไม่เสมอภาค เลือกปฏิบัติ ขาดความรู้และมีอคติ กฎหมายก็อาจกลายเป็นเครื่องมือสำหรับใช้ทำลายกัน
    แม้กฎหมายและการอำนวยความยุติธรรมตามกฎหมายอาจมีข้อบกพร่อง แต่การอำนวยความยุติธรรมภายใต้กฎหมายย่อมมีความยุติธรรมมากกว่าการอำนวยความ ยุติธรรมตามอำเภอใจของบุคคลแน่นอน มิฉะนั้นแล้วประเทศที่พัฒนาและสงบสุขทั้งหลายในโลกนี้ก็คงจะล้มระบบกฎหมาย หันไปสู่การอำนวยความยุติธรรมที่ขึ้นกับบุคคลกันทั้งหมดซึ่งก็มิได้เป็นเช่น นั้น
    ทางเลือกเดียวที่เหลืออยู่คือการหาหนทางป้องกัน แก้ไข ไม่ให้ข้อบกพร่องต่าง ๆ เกิดขึ้น หรือเกิดขึ้นน้อยที่สุดนั่นเอง