จดหมายถึง ดร.ป๋วย อึ๊งภากรณ์ เรื่องการยึดอำนาจ โดย ปราโมทย์ นาครทรรพ

       กรุงเทพฯ
       9 มีนาคม 2534
      
       อาจารย์ที่เคารพ
      
       อาจารย์เรียกสังคมในฝันของอาจารย์ว่า “สันติประชาธรรม” ในขณะที่ผมอยากจะเห็นเมืองไทยมีระบบซึ่งเรียกง่ายๆ แต่ต้องเป็นตัวตนจริง มิใช่แต่ฉายา ว่า “ระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข” ผมไม่อยากจะถือสิทธิว่าเป็นคนแรกที่ตั้งชื่อนี้ เพราะคุณบุญเยี่ยม มีศุข ก็เสนอชื่อนี้เหมือนกันในตอนที่เราเขียนปฏิญญาพลังใหม่ ถึงแม้เราจะมีพระมหากษัตริย์เป็นประชาธิปไตยอยู่แล้ว แต่ระบอบนี้ก็ยังคงเป็นแต่ความฝันอันสูงส่งของเมืองไทยเท่านั้น
      
       ทั้งอาจารย์และผมเกลียดเผด็จการรวมทั้งคอมมิวนิสต์ แต่อนิจจาเรากลับถูกป้ายสีว่าเป็นคอมมิวนิสต์เสียเอง อาจารย์คงจำความบังเอิญ ซึ่งบอกใครก็คงไม่มีวันเชื่อ ที่จู่ๆโดยมิได้นัดหมาย วันหนึ่งปลายเดือนพฤศจิกายน 2519 อาจารย์ก็โผล่มาหาเราที่บ้านอนิตากลางเมืองสตอกโฮล์ม
      
       อาจารย์คงไม่ทราบว่าผมเป็นเพื่อนอนิตา และขณะนั้นพักอยู่บ้านอนิตา กำลังวางแผนจะไปพบฟาม วัน ดง นายกรัฐมนตรีเวียดนาม ที่เมืองฮานอย เพื่อขอร้องมิให้เวียดนามติดอาวุธนักเรียนไทย ส่วนอาจารย์กำลังจะเดินทางไปอเมริกาเพื่อขอร้องสภาคองเกรสให้ห้ามรัฐบาลสหรัฐฯ มิให้เพิ่มอาวุธให้กองทัพไทยเอาไปเข่นฆ่านักศึกษา
      
       อนิตาตอนนั้นเป็นรัฐมนตรีกระทรวงการค้าต่างประเทศ กำลังตัดสินใจอยู่ว่าจะเปลี่ยนเป็นรัฐมนตรีต่างประเทศดีหรือไม่ งานจะได้เบาลง
      
       สองปีที่แล้ว อนิตามาอยู่กับผมและครอบครัวที่เมืองไทยเกือบเดือน เขาคิดและถามถึงอาจารย์บ่อยๆ บอกว่าถ้ามีเวลาขอให้อาจารย์ไปเยี่ยมที่สวีเดนอีก บ้านพักชานกรุงสต๊อกโฮล์มที่เราเคยไปพักนั้นบัดนี้เขาขายไปแล้ว และย้ายไปอยู่แฟลตริมทะเลสาบกลางเมือง เพื่อประหยัดเวลาเดินทาง เอาเวลาไว้กวาดบ้านถูเรือนซักผ้าและอ่านหนังสือ รัฐมนตรีหรือแม้แต่นายกรัฐมนตรีของสวีเดนเขาไม่เคยอยู่อย่างเทวดาเหมือน ฯพณฯ ทั้งหลายในบ้านเรา
      
       ที่อาจารย์กับผมโคจรมาพบกันครั้งแรกหลัง 6 ตุลามหาโหดครั้งนั้น ก็เพราะเรามีความกลัวเรื่องเดียวกัน และไม่อยากเห็นเมืองไทยกลายเป็นคอมมิวนิสต์ เพราะพรรคคอมมิวนิสต์ไทยได้รับของขวัญก้อนใหญ่ ซึ่งถ้าหากใช้เป็นก็จะกลายเป็นแก้วสารพัดนึก นั่นก็คือ นิสิต นักศึกษา และปัญญาชนที่หนีตายเข้าป่าเพราะการบดขยี้ของกองทัพและรัฐบาลหลังการยึดอำนาจ
      
       ที่บ้านอนิตาคืนนั้นเราเลือกนอนห้องเดียวกันเพื่อจะได้คุยกันให้เต็มอิ่ม ผมได้ฝากฝังอาจารย์และเขียนจดหมายลา (เผื่อตาย) ไว้เรียบร้อย เพราะไม่ทราบว่าอนาคตหลังกลับจากฮานอยไปเผชิญหน้ารัฐบาลธานินทร์จะเป็นอย่างไร
      
       ผมได้รับคำมั่นสัญญาจากนายกฯ ฟาม วัน ดง ว่า เวียดนามจะไม่ติดอาวุธหรือฝึกให้นักศึกษาไทย และเวียดนามยินดีที่จะเห็นเมืองไทยพัฒนาไปสู่ความเป็นประชาธิปไตย และกลับมาเป็นมิตรพึ่งพาอาศัยกันในวันข้างหน้าเท่านั้น ผมก็พอใจแล้ว
      
       ผมเขียนจดหมายถึงโต้งและเป้ง ซึ่งขณะนั้นอายุเพิ่ง 6-7 ขวบว่า ถ้าพ่อมีอันเป็นไป ก็อย่าเชื่อคำโฆษณาของฝ่ายเผด็จการว่าพ่อเป็นคอมมิวนิสต์ พ่อเป็นนักประชาธิปไตย ขอให้ลูกรู้และภูมิใจเถิดว่าพ่อยอมเสี่ยงชีวิตเพื่อจะให้ลูกมีโอกาสได้เห็นประชาธิปไตยในเมืองไทย
      
       อาจารย์ครับ ตอนนี้โต้งเรียนจบไปคนหนึ่งแล้ว แต่ทั้งโต้งและเป้งยังอยู่ในอเมริกา ทั้งคู่ถามถึงลุงป๋วยเป็นพักๆ ด้วยความจำที่อาจจะกำลังลืมเลือน แต่ผมยังจำได้นะครับ ว่าอาจารย์พาโต้งขึ้นขี่คอเดินชมแมกไม้และฝูงเป็ดที่แหวกว่ายอยู่ในลำธารรอบมหาวิทยาลัยเคมบริดจ์
      
       ผมยังจำได้ถึงคืนหนึ่งในเดือนกุมภาพันธ์ 2515 หลังอาหารเย็นอาจารย์ขอตัวกลับเข้าไปในห้องเพื่อเขียนจดหมายถึงจอมพลถนอมให้จบ หมูเป็นคนแรกที่ได้อ่าน “จดหมายจากนายเข้ม เย็นยิ่ง ถึงผู้ใหญ่ทำนุ เกียรติก้อง แห่งหมู่บ้านไทยเจริญ” หมูยังหนุนให้อาจารย์รีบส่ง แต่ผมบอกให้อาจารย์แก้เสียหน่อยเอาให้มันแรงๆ ตรงๆ สมกับที่ผู้เขียนชื่อนายเข้ม อาจารย์ยังศอกกลับมาว่าผมนี่สันดานไม่ดี พูดกับผู้ใหญ่ของบ้านเมืองจะให้แรงๆ ตรงๆ ไปถึงไหน
      
       แค่นี้เขาจะทนได้หรือเปล่าก็ยังไม่รู้
      
       ผมยังจำได้ว่าหลายต่อหลายครั้งในปี 2517 เมื่อเราสู้แพ้บ้างชนะบ้างในสภานิติบัญญัติ เมื่อพวกหัวเก่าเกรงนั่นกลัวนี่ ไม่อยากให้เราผ่านกฎหมายที่เขาเห็นว่าก้าวหน้าเกินไป ทั้งๆ ที่พวกเราเห็นว่ายังไม่พอที่จะส่งเสริมเสรีภาพสาธารณประโยชน์ และความเป็นธรรมของสังคมอย่างแท้จริง
      
       อาจารย์ครับ ผมยังจำได้ที่อาจารย์ปฏิเสธตำแหน่งนายกรัฐมนตรีที่อาจารย์สัญญายินดียกให้ไม่อยากให้มีสัญญา 2 ผมยังจำได้ดีถึงการเจรจาครั้งที่ 5 และสุดท้ายที่บ้านประจวบ สุนทรางกูร มีอาจารย์ ผม พลเอก กฤษณ์ และพลโท วิฑูรย์ อาจารย์ยืนกระต่ายขาเดียวว่าชาตินี้ไม่ยอมรับตำแหน่งการเมือง อาจารย์จะไปช่วยผมพัฒนาการศึกษา การบูรณะชนบท และงานอาสาสมัคร เสร็จแล้วก็จะไปใช้ชีวิตบั้นปลายที่อังกฤษตามสัญญากับภริยา
      
       อาจารย์ครับ ถ้าอาจารย์ยอมรับตำแหน่งเสียหน่อย ผมก็คงจะไม่ต้องเขียนจดหมายนี้ถึงอาจารย์ และคนดีที่เสียสละมีคุณูปการต่อประเทศชาติอย่างอาจารย์ก็คงจะไม่ต้องรับเคราะห์กรรมการเมืองเป็นพิษอย่างที่อาจารย์เคยกังวลเลยก็ได้
      
       วันนี้เป็นวันครบรอบวันเกิดอาจารย์พอดี ผมไม่เคยคิดเลยว่าจะมีเรื่องที่อาจารย์จะต้องสะเทือนใจอีก ครั้งแล้วครั้งเล่า ไม่รู้จักจบสิ้น
      
       นั่นก็คือ ทหารปฏิวัติอีกแล้วครับ ในที่สุดเมืองไทยก็ยึดอำนาจอีกจนได้ เมื่อราวๆ 1 นาฬิกาในตอนเช้าวันเสาร์ที่ 23 กุมภาพันธ์ 2534 นายกฯ ชาติชายกับคณะถูกจี้บนเครื่องบินของกองทัพอากาศ ขณะที่กำลังจะบินขึ้นจากลานบินเพื่อนำพลเอกอาทิตย์ไปเฝ้าถวายสัตย์ปฏิญาณที่เชียงใหม่ ก่อนเข้ารับตำแหน่ง รมช.กระทรวงกลาโหม
      
       อาจารย์ครับ ผมรู้จักตัวแสดงทั้งเด็กและผู้ใหญ่ ทั้งฝ่ายจี้และฝ่ายถูกจี้ทั้งหมดเลย ผมได้เพียรพยายามห้ามและเตือนทุกฝ่ายมาตั้งแต่กลางปีที่แล้ว แต่ก็ไร้ผล ผมจะเล่ารายละเอียดให้อาจารย์ฟังฉบับหน้านะครับ อาจารย์โปรดทำใจเฉยๆ อย่าได้เครียดหรือห่วงอะไรจนเกินไปเลย
      
       Happy Birthday อีกครั้งครับ อาจารย์
      
       ด้วยความเคารพและระลึกถึงยิ่ง
      
       ปราโมทย์ นาครทรรพ